آیروسل ها

آیروسل ها

آیروسل ها قطرات بسیار ریز مایع و یا ذرات جامد هستند . دانستن این مطلب که قطرات مایع را می توان ذراتی در نظر گرفت که ممکن است مانند ذرات جامد در جو عمل کنند حائز اهمیت است . برای تولید آئروسل ها امکان دارد استحاله مرحله ای صورت گیرد .برای مثال گاز انیدرید سولفورو با هوای مرطوب وارد واکنش می شود تا قطرات اسید سولفوریک را به وجود آورد . یا ممکن است که آئروسل ها به صورت ذرات جامد مستقیماٌ به داخل هوا پرتاب گردند.

 به عبارت دیگر انتشار و پراکندگی ذرات بسیار کوچک جامد یا مایع در یک فاز گازی و یا در هوا آئروسل نامیده می شود . گروه مهمی از آلاینده های هوا در محیطهای کار را آئروسل ها یا ذرات معلق تشکیل می دهند . آئروسل های صنعتی رنج وسیعی را از ذرات نانو در مقیاس نانومتر تا ذرات درشتر در محدوده ی میکرومتر و حتی ذرات ماکروسکوپی در مقیاس میلیمتری شامل می شود . با این وجود سایز مورد نظر ذرات در علم آیروسل در محدوده ۰۰۲/۰ تا ۱۰۰ میکرومتر می باشد .فعالیت های شغلی و صنعتی مختلفی وجود دارد که با تولید ذرات معلق همراه است . کار در صخره های سخت و معادن ذغال که در آنها سیلیس و گرد و غبار ذغال ایجاد می شود می تواند منتهی به بیماری های مزمن انسدادی ریه مانند سیلیکوزیس و پنوموکونیوز معادن ذغال گردد. فرآیند های مختلفی که توأم با درجه حرارتهای بالا هستند مانند جوشکاری قوس الکتریکی ، برش با شعله ، ریخته گری و ذوب فلزات که در آنها اکسید های فلزی ریز ایجاد شده، میتوانند با بافت ریه واکنش داده و منجر به پنوموکونیوزهای شیمیایی کشنده گردد.  آئروسل ها می توانند با بافتهای بدن واکنش داده یا جذب شده و منجر به ایجاد اثرات نامطلوب بر سلامتی گردند . این تأثیرات نا مطلوب ممکن است بسته به سایز ، شکل،دانسیته ،غلظت،خواص شیمیایی آئروسل ،مدت زمان تماس و فاکتور های دیگر از یک تحریک ساده تا یک بیماری سیستمیک متفاوت باشد .

مهمترین آیروسل هایی که در محیط کار وجود دارند عبارتند از :

۱-  گرد و غبار  ( Dust )

۲- فیوم یا دود فلزی   (Fume  )

۳-  میست  (Mist )

۴-  مه  (Fog )

۵- دود  ( Smoke)

۶-  الیاف  (Fibers )

۷- ذرات نانو  (Nanoparticles )

۱-گرد و غبار (Dust )

ذرات بسیار کوچک جامدی است که در اثر فرآیند های مکانیکی مختلف مانند خرد کردن ، آسیاب کردن‌ ،  سائیدن و غیره تولید می شود .‍ معمولاً فعالیتهای مختلف معدن مانند حفاری ، جابجایی وسایل نقلیه ،‌ حمل و نقل مواد شامل بارگیری ، تخلیه و انتقال و فرآیند های بسته بندی مانند خرد کردن ،‌ الک کردن و کیسه کردن با تولید گرد و غبا رهمراه است . ایجاد ذرات کوچک گرد و غبار از مواد جامد موجب می گردد که ذرات کوچکتری از نظر سایز تولید شده و سطح آنها افزایش یابد که این امر اثرات سم شناسی و خواص انفجاری مواد را تغییر می دهد . سایز ذرات ممکن است از ذرات بسیار در محدوده نانومتر مانند نانو ذرات دی اکسید تیتانیوم و کمتر از یک میکرون مانند تالک تا ذرات با قطر یک میلی متر مانند ذرات سنگ آهک یا بزرگتر متغیر باشد . از نظر شکل ذرات گرد و غبار تقریباً متمایل به ذرات کروی هستند .

۲-فیوم یا دود فلزی

از نظر بهداشت حرفه ای فیوم ها بخارات زیان آور نیستند ، بلکه آئروسلهای بسیار ریز جامدی هستند که از تبخیر فلزات مذاب تولید می شوند . هنگامیکه فلزت در حرارتهای بالا ذوب شده و تبخیر میگردند و یا هنگامیکه جوشکاری قوس الکتریکی انجام میشود فیوم فلزی تولید می شود . جوشکاری قوس الکتریکی و برش با شعله پلاسما یا اکسی استیلن فرآیند های معمولی هستند که در آنها فیوم های فلزی زیاد به همراه گازها و بخارات مختلف تولید می شود .

بخارات فلزی متصاعد شده از این فرآیند ها سریعاً خنک شده و ایجاد ذرات کروی جامد می نماید .قطر فیوم ها معمولاً کمتر از ۱/۰ میکرومتر می باشد و غالباً ایجاد اکسید فلزی می نمایند . اکسید های تازه ی فلزی می توانند تا اعماق ریه نفوذ کرده ، واکنش داده و خطرات شدیدی را برای کارگران ایجاد نمایند . فیوم تازه اکسید کادمیم میتواند منجر به ایجاد ادم ریوی کشنده گردد .

۳- میست

قطرات ریز مایع کروی شکل هستند که توسط فرآیند های مکانیکی مانند پاشیدن ،جوشیدن و یا اسپری کردن ایجاد می شود . قطرات میست خواص همان مایع اولیه را دارند . سایز قطرات میست بین چند میکرون تا بیشتر از صد میکرون متغیر است . تمام فرآیند هایی که در آنها مایعات با فشار بکار برده می شود پتانسیل ایجاد میست را دارند ، مانند اسپری کردن رنگ که تولید میست نموده و باید کاملاً کنترل شود .

۴- مه

قطرات ریز مایع معلق در هوا هستند که در اثر متراکم شدن فاز بخار ایجاد می شوند . ذرات مه کوچکتر از ذرات میست بوده و قطر آنها بین ۱۰-۱ میکرومتر می باشد . میست های مرئی به طرف زمین سقوط میکنند و ذرات در هوا معلق می مانند .

۵- دود

ترکیب پیچیده ای از ذرات آئروسل مایع و جامد ، گازها و بخارات است که از احتراق ناقص مودا آلی کربن دار ایجاد می شود . به عنوان مثال دود سیگار حاوی تعداد بسیار زیادی ماده شیمیایی است که بسیاری از آنها سمی یا سرطان زا هستند . دود ناشی از سوختن پلاستیکها ، مواد مصنوعی و فرآورده های نفتی ممکن است خیلی سمی باشد و در آتش سوزیها اغلب بیش از خود شعله اهمیت دارد . ذرات اولیه ی دود در حدود ۱-۰ میکرومتر قطر دارند ولی این ذرات در اثر متراکم شدن ذرات بزرگتری را تشکیل می دهند که به آنها ذرات دوده اطلاق می گردد.

۶- الیاف

الیاف یا گرد و غبارها ی رشته ای ذرات کشیده شده و یا بلند هستند که نسبت طول به عرض آنها بزرگتر از ۳ به ۱ است . فیبر ها ممکن است بطور طبیعی ایجاد شوند مانند الیاف گیاهی و الیاف آزبست و ممکن است مصنوعی باشند مانند پشم شیشه و گرافیت .سر دسته الیاف یا گرد و غبار رشته ای آزبست می باشد که بیماریهای مختلفی مانند آزبستوزیس ، مزوتلیوما و سرطان برونشها را ایجاد می کند . این بیماریها در افرادی که تماسهای سنگینی با آزبست داشته اند ایجاد می شود .

۷- ذرات نانو

با گسترش نانوتکنولوژی و مهندسی مواد ، نانو ذرات مختلفی با خصوصیات تازه و نو ظهور ساخته شده و علی رغم اینکه پتانسیل اثرات سمی آنها در بسیاری از موارد ناشناخته است ، این مواد کاربردهای روز افزون نیزیافته اند . ذرات نانو عبارتند از ذرات اولیه ای که حداقل یکی از ابعاد آنها کمتر از  nm 100باشد. بر حسب منبع تولید ، ریز مواد را می توان در دو گروه مهم تقسیم نمود :

ریز ذراتی که به طور تصادفی یا ناخواسته تولید می شوند مانند ذرات احتراقی ناشی از موتورهای دیزلی ، و ریز ذراتی که بطور غیر تصادفی و یا به دلخواه ساخته می شوند مانند نانو ذرات دی اکسید تیتانیوم .

امروزه نانوذرات گروه دوم که به طور دلخواه ساخته می شوند در عرصه ها ی مختلف پزشکی ، داروسازی ، بیوتکنولوژی ، تولید انرژی ،‌مهندسی ، حمل و نقل و الکترونیک کاربرد دارند .نانوذرات می توانند از مواد مختلف و در شکلهای مختلف مانند کروی ، میله ای ، سیمی و لوله ای ساخته شوند . دی اکسید تیتانیوم ، اکسید روی ، نانو ذرات نقره ،نانو فیبرهای کربن و کاتالیست های صنعتی نمونه های از ریز موادی هستند که امروزه در تکنولوژیهای مدرن به کار گرفته می شوند .

تحقیقات اولیه ی سم شناسی نانو نشان داده است که سمیت نانو ذرات بطور معنی داری با خصوصیات نو ظهور فیزیکوشیمیایی این مواد ارتباط  دارد . این خصوصیات که در مقیاس نانو مطرح است ، موجب بروز رفتار های جدید شده و سبب می گردد که نه تنها شیمی و فیزیک این ذرات تغییر کند بلکه باعث می گردد این ذرات در سیستمهای بیولوژیکی نیز بطور متفاوتی عمل نمایند .

ذرات کوچک در مقیاس نانو می توانند بطور مستقیم باعث آسیب سلولی شوند .مکانیسم های دفاعی بدن انسان ممکن است نتوانند بطور مناسبی با اینگونه مواد بسیار ریز مقابله کنند . به عنوان مثال مدارکی وجود دارند مبنی بر اینکه سلولهای ماکروفاژ ریه انسان که وظیفه برداشتن ذرات استنشاق شده را به عهده دارند نمی توانند با ریز موادی کوچکتر از nm 70 مقابله نموده و در نتیجه این مواد می توانند به اعماق ریه نفوذ کرده و حتی خود را به جریان خون برسانند . بطور مثال گزارش شده است که نانوذرات ناشی از فرآیند های احتراقی (CDNP) و اجزا آنها میتوانند از محل نشست خود در ریه ها مهاجرت نموده و خود را به سایر ارگان ها برسانند .

به دلیل افزایش قابل ملاحظه سطح نسبت به جرم ماده ، در مقیاس نانو مواد سمی تر هستند . بطور مثال یک نانو ذره کروی با شعاع nm 5/2 و دانسیته g/cm3 دارای سطحی برابر با m2/g 240 خواهد بود .

ریز مواد در مقایسه با ماده اولیه خود بهتر می توانند در ارگانیسم های زنده حرکت کرده و جابجا شوند . با در نظر گرفتن توانایی برخی از نانوپارتیکل ها برای انتقال داروها در بدن انسان ، می توان انتظار داشت که نانو ذرات با مواد شیمیایی و آلاینده ها نیز باند شده و موجب انتقال این مواد سمی به نقاط مختلف بدن گردند. داشتن سطح پرانرژی و وجود نیروهای چسبندگی باعث می شود نانو ذرات نسبت به مولکولهای کوچک مانند ذغال فعال عمل نمایند . در مقیاس نانو ، ریز ذرات هوا برد می توانند مانند وسیله ی نقلیه ای برای انتقال مواد سمی بداخل سیستم تنفسی انسان عمل کنند .

در مجموع  ، درک فعلی از خواص و اثرات نانو ذرات در ارتباط با ارزیابی خطر این مواد بسیار محدود بوده و تا کنون هیچگونه استانداردی در این زمینه تدوین نشده است . گر چه ممکن است در حال حاضر گروه های در حال تماس با نانو پارتیکل ها محدود به کارکنان آزمایشگاههای تحقیقاتی و یا کارگران کارخانجات سازنده باشند ولی با گسترش روز افزون نانو تکنولوژی طبیعتاً روز به روز بر تعداد افراد در معرض افزوده خواهد شد . بنابراین تدوین دستور العمل ها ، استانداردها و مقررات در زمینه نانو تکنولوژی بسیار ضروری و حیاتی به نظر میرسد .

مکانیسم های ته نشینی آئروسل ها

آئروسل ها در تماس با بافت های بدن اثرات سمی خود را ایجاد می کنند . مقدار ماده سمی فعال به لحاظ فیزیولوژیکی در تماس با بافتهای در معرض ، تا حد زیادی تحت تأثیر خواص فیزیکی آئروسل ها می باشد . سایز ذره ، شکل ذره ، دانسیته ذره و تمایل جذب آب تا حد زیادی تعیین کننده چگونگی رفتار ذره درهوا و چگونگی راندمان تنفسی و نشست در دستگاه تنفسی می باشد و ممکن است نحوه برخورد با بافتهای بدن و مکانیسم های دفاعی را نیز تحت تأثیر قرار دهد . بطور کلی مهمترین مکانیسم های اولیه  نشست آئروسل ها عبارتند از رسوب ، برخورد لختی ، انتشار و جلوگیری یا به دام انداختن .

آیروسل های زیست

یاگر چه معمولاً به عنوان آلاینده ی هوا شناخت نشده اند ،اما بسیاری از مواد زیستی میتوانند در هوای داخل ساختمان در غلظت های خیلی بالاتر نسبت هوای آزاد ، تجمع یافته و برای ساکنین محرک یا سمی باشند . این طبقه شامل ذرات منتقله توسط هوا ، مولکول های بزرگ و یا ترکیبات فراری که یا از یک میکروارگانیسم زنده منتشر می شود ، یا خود میکروارگانیسم زنده منتشر می شود ، یا خود میکروارگانیسم زنده ، می باشد . برخی از آئروسل های زیستی مانند باکتری ها و ویروس ها ممکن است تکثیر شوند و موارد دیگر مانند گرده ی گیاهان و مایت ها ممکن است به خودی خود یک محرک باشند . تا حد محدودی یک ویروس یا باکتری می تواند مهلک و کشنده باشد . اندازه این ذرات از nm 100 تا mμ ۱۰۰ می تواند متغیر باشد .

طبقه های اصلی آئروسل های زیستی شامل باکتری ها ،آندوتوکسین ها ، قارچ ها ، ویروس ها ، آنتی ژن ها و گرده ها ی گیاهان می باشد . گرده ی گیاهان می تواند باعث تحریک واکنش ها یا آلرژیک شود . ویروس ها ، باکتری ها و قارچ ها باعث گسترش بیماری می شوند . شپش پوست (پر و مو )و همچنین شپش فضولات بدن ممکن است باعث ایجاد واکنش های آلرژیک شود (به عنوان مثال ، تورم بینی ناشی از حساسیت در اثر مایت های خانگی گرد و خاک ) .

ترکیب شیمیایی آیروسل ها

جز اولیه ی توده و آئروسل های فراریز ، شامل کربن عنصری و ترکیبات آلی دارای  وزن مولکولی بالا ی حاصل از احتراق سوخت های فسیلی و سوزاندن توده های زیستی است . جز ثانویه ، شامل فرآورده های واکنش های فتوشیمیایی و مواد تقطیری آلی است . برخی از ذرات اگر رطوبت گیر بوده و رطوبت نسبی بالا باشد (بیش از حدود ۵۰٪)، شامل میزان قابل توجهی آب خواهند بود . مواد دیگر شامل واسطه های دارای عمر کوتاه ، مانند پراکسید ها و رادیکال های  آزاد واکنش های شیمیایی در فاز گاز و آئروسل می باشند .بسیاری از سنجش های بر پایه ی ذرات منتقله توسط هوا ،بر روی بار جرمی و توزیع اندازه بدون توجه به ترکیب شیمیایی متمرکز شده اند و این موضوع رد قانون گذاری و رهنمود های کیفیت هوای مرتبط با ذرات بازتاب داشته است .

دامنه ای از تکنیک ها برای دستیابی به درک کنونی مورد استفاده قرار گرفته اند :

• شیمی مرطوب نمونه های حجیم .ذرات بر روی یک فیلتر ،نوعاً در یک مقطع زمانی حداقل چند ساعته انباشته می شوند و با مجموعه ی کاملی از تکنیک های شیمیایی آزمایشگاهی برای مواد مورد نظر ، آنالیز می شوند .این روش برای بررسی تشکیل فتوشیمیای سولفات و نیترات آمونیوم ، رخداد ذرات نمک دریا از قطرات آب اقیانوس ، و آلودگی فلوراید از منابع نقطه ای مورد استفاده قرار گرفته است . پیچیدگی های بیشتری در دستگاه های دیگر موجود است . جذب اتمی معمولاً برای آنالیز فلزات استفاده می شود ؛ کروماتوگرافی یونی برای یون های مانند سدیم و کلسیم ؛ طیف سنجی پلاسمای جفت شده ی القایی (( ICP میتواند همزمان ۲۰ نوع فلز را ارائه دهد ،‌آنالیز فعال سازی نوترون می تواند تا ۳۵ عنصر ارائه دهد . همچنین محتوای کربن (توسط استخراج با حلال یا تجزیه حرارتی) قابل تعیین است .
• میکروسکوپ نوری . مطالعات ذرات منفرد بر روی یک سوبسترا می توانند برای مقایسه ی منابع مفید باشد . مجموعه ی تصاویر یا از مواد معلوم برای مقایسه موجود هستند .میکروسکوپی استاندارد را می توان با تکنیک هایی مانند فیلترهای قطبی کننده ارتقا داد .
• میکروسکوپ الکترونی انتقالی . مجدداً مجموعه ای از تصاویر میکروسکوپی برای مقایسه موجود هستند .
• طیف سنجی جرمی میکروپروب لیزر شامل پرتوافکنی با یک لیزر نیرومند بر ذراتی است که روی یک سوبسترا جمع آوری شده اند .سپس تکه های یون دفع شده با یک طیف سنج جرمی آنالیز می شوند . مقادیر جزئی فلزات در سطح ppm در ذرات منفرد قابل آشکار سازی هستند ، ترکیبات غیر آلی مانند نیترات ها و سولفات ها را می توان مشخص نمود ، و گونه های سطحی از انواع موجود در بدنه ذره قابل تمایز هستند .

این روشها تنها ترکیب عنصری را ارائه می دهند و نه مواد مرکب را ، هر چند که موارد زیادی از نسبت های اجزا قابل استنتاج است . محدودیت دیگر این است که بررسی تعداد آماری قابل توجه از ذرات منفرد می تواند هم دشوار و هم زمان بر باشد .

وارونگی دمایی (Inversion):

هنگامی که درجه ی حرارت هوا با ازدیاد ارتفاع افزایش می یابد ، وضعیت و شرایط بسیار پایدار به وجود می آید که آن را حالت معکوس یا حالت وارونه می نامند . در یک چنین شرایطی هوا در مقابل حرکت عمودی شناوری ، پایدار است . این پایداری ،تبادل انرژی بادی هوای نزدیک زمین و بادهای با ارتفاع بالا را کاهش داده و بنابراین پراکندگی افقی و عمودی آلاینده ها محدود می شود .راههای ایجاد وارونگی دمایی عبارتند از :

۱-خنک شدن یک لایه هوا از قسمت پایین

۲-گرم شدن یک لایه هوا از بالا

۳-جریان یافتن یک لایه هوای گرم بر روی یک لایه هوای سرد

۴- جریان یافتن یک لایه هوا ی سرد زیر یک لایه هوای گرم

در مورد اول ،یعنی سرد کردن هوا از قسمت زیرین که متداول ترین وارونگی تشعشعی (از دست دادن گرمای زمین به صورت اشعه مادون ) می باشد و معمولا ًتا ارتفاع کمتر از ۳۰۰ متری اتفاق می افتد .در شب های صاف یا کمی ابری با بادهای کم و متوسط در اغلب نقاط خشکی روی می دهد .

در مورد دوم ،یعنی گرم کردن یک لایه هوا از بالا رد صورتی رخ می دهد که یک لایه ابر انرژی خورشیدی وارده را جذب کند و این وارونگی عموماً در ارتفاعات ۴۵۰۰-۴۵۰ متری رخ می دهد .

در مورد سوم ، جریان پایین دره ای هوای سرد در شب هنگام موجب وارونگی دما در ته دره می شود که در این حالت هوای سرد در زیر هوای گرم ترجریان می یابد .رد واقع دره همه ی هوای سرد را از محدوده ی بالای دره جمع آوری می کند . در صورتیکه تراکم صورت گیرد و مه تشکیل شود ، خورشید در روز به زمین نمی تابد و وارونگی دما تا زمانی که باد نسبتاً شدید آن را از بین نبرد ، باقی می ماند .

در حالت چهارم ،هوایی که در سمت پایین دست باد یک رشته کوه به سمت پایین می وزد ، در اثر فشردگی آدیاباتیک گرم میشود و غالباً به دمایی بالاتر از آنچه در پایین کوه است ، می رسد . در چنین حالتی هوای گرم بر هوای سرد سوار شده و ایجاد پدیده ی وارونگی را میکند . همه انوع وارونگی ها رد سطح زمین و یا ارتفاعات بالاتر ، از اختلاط اتمسفری جلوگیری کرده و موجب تجمع آلاینده ها می شوند . از عوامل تشکیل دهنده وارونگی (Inversion ) می توان به وجود کوه ها ، وزش بادهای شدید در مجاورت سطح زمین ، تلاطم حرکات عمودی ها ،نزول توده ای از هوا ، وجود گرد وغبار و ابرها اشاره نمود .

انواع وارونگی دمایی

۱-   انواع وارونگی با منشأ حرارتی مانند وارونگی تشعشعیRadiation inversion ) ):در طول روز زمین انرژی خورشید را جذب کرده و گرم می شود ، در هنگام شب این گرما را به صورت امواج حرارتی مادون قرمز تشعشع می نماید و به تدریج سرد شده و لایه ی هوای مجاور سطح زمین در اثر عمل هدایت نیز سرد می گردد ، ولی چون هوا هادی خوبی نیست ، لایه های بالاتر گرم می ماند در نتیجه وقتی از سطح زمین بالاتر می رویم ،به جای کاهش درجه حرارت ، افزایش آن را مشاهده می کنیم . این پدیده بیش تر در صبح زود قبل از طلوع آفتاب و به خصوص در زمستان ها و پاییز که سطح زمین بیشتر سرد می شود ،‌ مشاهده می گردد .

۲-   وارونگی دمایی با منشأ جبهه ای (Frotal  inversion ):این نوع وارونگی دمایی در اثر حرکت جبهه های هوا به وجود می آید . مثلاً هر گاه جبهه سرد جایگزین جبهه گرم شود ، در سطح زمین های سرد و در سطوح بالاتر هوای گرم خواهیم داشت .

۳-   وارونگی دمایی با منشأ مکانیکی مانند وارونگی فرو کشی (Subsident inversion  ):هر گاه در توده هوا در سطح فوقانی تروپوسفر با یکدیگر برخورد نمایند ، ایجاد یک منطقه هم گرایی در سطوح فوقانی نموده و در نتیجه تجمع ماده هوا در ستون عمودی به سطح زمین ریزش می نماید . در اثر فروکش هوا از سطح فوقانی به سطح زمین ،درجه حرارت این توده هوا افزایش یافته و مانع حرکت صعودی در سطح زمین می گردد و هوا حالت پایدار پیدا می کند .

احتمالاً سرب جدی ترین فلز سنگین آلاینده اتمسفری است . تقریباً از حدود ۲۰۰۰ سال قبل سرب را به عنوان یک ماده سمی می شناخته اند .اثر سرب ورودی به بدن همراه با غذا ، آب و هوا ظاهراً تجمعی است . استانداردهایی برای کودکانی که در رژیم غذایی آنها سرب زیادی وجود داشت ، وضع شده است که هدف آن ، نگه داشتن سرب خون آنها به میزان پایین تر از ۳۰۰ میلی گرم در لیتر می باشد .

قبل از وضع استاندارد برای سرب ، حدود ۸۵ درصد سرب ورودی به اتمسفر جهان از تترااتیل سرب pb (C2H5)که برای بهسوزی در موتورهای بنزینی اضافه می شد ، ناشی می گشت .تحت فشار EPA تولید کنندگان بنزین در آمریکا ، سرب را از بنزین ارائه شده حذف کردند و هم اکنون نیز به سوی تولید بنزین بدون سرب پیش می روند . به طوری که در سال ۱۹۹۰ نشر سرب در امریکا ۸۷ درصد نسبت به سال ۱۹۸۱ کاهش یافت .منابع باقی مانده دیگر شامل مقدار کمی باقی مانده در بنزین، فرآیند های مختلف صنعتی و زبا له سوز ها می باشند .

بعضی از علائم مسمومیت با سرب می تواند شامل سردرد ، خستگی ، یبوست ،از دست دادن اشتها ، تشنج ،‌فلج مغزی ، کم خونی (بیو سنتز هموگلوبین متوقف و در نتیجه تولید هموگلوبین مختل می شود ) و عقب مانگی ذهنی باشد.